Znajduje się w ramach zespołu fortyfikacji miejskich po północno zachodniej stronie średniowiecznego miasta. Budowla wzniesiona została pod koniec XIII wieku jako baszta łupinowa, na planie czworoboku, otwarta od strony miasta, a następnie, zapewne w drugiej połowie XIV wieku, przebudowana i nadbudowana. Obiekt założony jest na planie czworobocznym, zbliżonym do kwadratu. Baszta w dolnej partii posiada formę prostopadłościenną, przechodząc powyżej za pomocą narożnych tromp - w formę spłaszczonego walca. W zwieńczeniu znajduje się wąska platforma widokowa oraz stożkowy, ceramiczny hełm z chorągiewką pogodową z datą roczną „1729”, odnoszącą się do jednego z remontów budowli. W elewacji północnej umieszczono dekorację złożoną z trzech odcinkowo zamkniętych blend. Dostęp do wnętrza znajduje się w przyziemiu od strony ulicy przymurnej, gdzie zamontowano w okresie nowożytnym drzwi klepkowe. Budowla była też skomunikowana poprzez drewniany ganek umieszczony na murze obronnym. Wnętrze baszty podzielone zostało na trzy kondygnacje skomunikowane pierwotnie drabinami lub stromymi, drewnianymi schodami. W obrębie każdej z nich znajduje się po jednym pomieszczeniu doświetlonym wąskimi oknami. W XVII wieku w baszcie mieściło się więzienie, zlokalizowane w przyziemiu budowli, a następnie magazyn prochu. W latach 1900-1910 budowla przeszła kompleksowy remont polegający na uzupełnieniu ubytków cegieł, przemurowaniu zniszczonych fragmentów i spoinowaniu. Podobny zakres prac przeprowadzono w 1980 roku. Ostatnie prace przy basz - cie przeprowadzono w 2013 roku, przywracając jej oryginalne rozwiązania architektoniczne i dawny blask.

NOWA BRAMA

W sąsiedztwie Baszty Więziennej, po jej zachodniej stronie, znajduje się tzw. Nowa Brama, zamknięta odcinkiem łuku. Jej początki sięgają 1783 roku, gdy to obok baszty wybito w murze przejazd nazywany Bramą Pożarową. Kiedy w 1821 roku przystosowano ją do ruchu kołowego, otrzymała miano Nowej Bramy. Zapewniała ona komunikację między ogrodami zakładanymi w miejscu splantowanych wałów i fosy, budynkami gospodarczymi a ulicą Wieżową (Turmstrasse), prowadzącą do kwartału kościelnego i dalej do rynku. W ościeżach bramy zachowały się metalowe zawiasy do mocowania wierzei bramnych.

TAJEMNICE BASZTY WIĘZIENNEJ

W obrębie baszty znajdują się ceramiczne cegły zawierające inskrypcję, odciski rąk ludzkich, a także łap zwierzęcych. Nic w tym szczególnego, skoro dawniej cegły były formowane ręcznie, a przed wypałem składowano je na wolnym powietrzu. Interesująca jest zwłaszcza cegła z gotyckim napisem, być może pozostawionym przez średniowiecznego mistrza budowlanego. Do najbardziej atrakcyjnych należy natomiast cegła z wyraźnym odciskiem łapy zwierzęcej. Według specjalistów jest to ślad pozostawiony przez rysia. Zwierzęta te mieszkały dawniej w okolicznych lasach, ale też nie stroniły od siedzib ludzkich. Cegły z odciskami można obejrzeć wewnątrz baszty, ponieważ w ostatnim czasie odtworzono drewniane schody i przy zachowaniu zasad bezpieczeństwa możliwe jest zwiedzanie budowli.

Źródło: Urząd Miejski w Strzelcach Krajeńskich