W dniu 30 czerwca 2008 r. Sejmik Województwa Podkarpackiego podjął jednomyślnie uchwałę dotyczącą powstania placówki. W 2009 r. zadecydowano, że pieczę nad budową Muzeum będzie sprawowało Muzeum-Zamek w Łańcucie. Teren pod budowę przekazał Samorząd Gminy Markowa. Autorem projektu architektonicznego jest Mirosław Nizio. Budowa MPRŻ, prowadzona przez firmę Skanska S.A., trwała od października 2013 r. do października 2015 r. Muzeum zostało otwarte 17 marca 2016 r.

Podstawowym celem MPRŻ jest pokazanie bohaterskich postaw Polaków, którzy w czasie okupacji niemieckiej pomagali Żydom, ryzykując życie swoje i swoich rodzin.

Jest to pierwsza w Polsce placówka muzealna zajmująca się tematyką ratowania ludności żydowskiej na okupowanych ziemiach polskich podczas Zagłady. Wystawa główna pokazuje poznane i udokumentowane przypadki udzielania pomocy Żydom na terenie obecnego województwa podkarpackiego. W przyszłości MPRŻ swoim zainteresowaniem obejmie inne ziemie okupowanej Polski.

Kładąc nacisk na współczującą i ofiarną postawę Polaków wobec cierpienia Żydów podczas II wojny światowej, nie zapomniano o niechlubnych aspektach w stosunkach polsko-żydowskich podczas okupacji niemieckiej. MPRŻ jest ważnym głosem w dyskusji na temat postawy Polaków wobec Zagłady.

Wystawa dedykowana jest wszystkim, którym zależy na dialogu i wzajemnym szacunku i każdemu, kto zechce poznać cząstkę swojej lokalnej historii, opowiedzianej na tle tragicznych wydarzeń, których doświadczyła Polska i Europa w czasie II wojny światowej.

Rodzina Ulmów

Józef i Wiktoria Ulmowie byli mieszkańcami czteroipółtysięcznej wsi Markowa w przedwojennym województwie lwowskim, a dzisiejszym województwie podkarpackim.

Podczas okupacji niemieckiej, zapewne pod koniec 1942 r., mimo biedy i zagrożenia życia Ulmowie dali schronienie ośmiorgu Żydom: Saulowi Goldmanowi i jego czterem synom o nieznanych imionach (w Łańcucie nazywano ich Szallami), a ponadto dwóm córkom oraz wnuczce Chaima Goldmana z Markowej – Lei (Layce) Didner z córką o nieznanym imieniu i Geni (Gołdzie) Grünfeld. Józef i ukrywający się u niego mężczyźni zajmowali się garbowaniem skór. O fakcie ukrywania Żydów przez rodzinę Ulmów doniósł Niemcom prawdopodobnie Włodzimierz Leś – granatowy policjant z Łańcuta. Rankiem 24 marca 1944 r. przed ich dom przybyło pięciu niemieckich żandarmów oraz kilku granatowych policjantów. Dowodził nimi por. Eilert Dieken. Najpierw zamordowano Żydów, potem Józefa i Wiktorię (będącą w siódmym miesiącu ciąży). Następnie Dieken podjął decyzję o zabiciu dzieci.

Około dwudziestu ukrywanych w Markowej Żydów przeżyło.

W 1995 r. Wiktoria i Józef Ulmowie zostali uhonorowani pośmiertnie tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. W 2010 r. prezydent RP Lech Kaczyński odznaczył ich Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. W 2003 r. w diecezji przemyskiej rozpoczął się proces beatyfikacyjny rodziny Ulmów, który obecnie toczy się w Watykanie.

Budynek Muzeum

Budynek Muzeum Polaków Ratujących Żydów został zaprojektowany przez Nizio Design International – cenionego twórcę w dziedzinie nowoczesnych muzealnych rozwiązań architektonicznych. Jest to minimalistyczna i surowa bryła, swoim kształtem nawiązująca do prymitywnego wiejskiego domu. Przestrzeń wystawowa zajmuje 117,3 m². W jej centrum znajduje się szklany kubik o wymiarach 5 x 8 m, który jest makietą domu Ulmów w skali 1:1. Dom ten, stojący w miejscu oddalonym od Muzeum, nie zachował się do naszych czasów.

Przed budynkiem Muzeum znajduje się plac z podświetlanymi tabliczkami:

• z nazwiskami Polaków zamordowanych za pomoc Żydom. Środek placu zajmuje płyta
• z inskrypcją – pomnik poświęcony pamięci żydowskich ofiar Zagłady i ich anonimowych polskich wspomożycieli. Na murze obok budynku Muzeum, z kolei, umieszczono tabliczki
• z nazwiskami pomagających Żydom mieszkańców Podkarpacia.

Sad Pamięci

Sad Pamięci przy Muzeum Polaków Ratujących Żydów nawiązuje z jednej strony – do pasji sadowniczej Józefa Ulmy, z drugiej – do Ogrodu Sprawiedliwych na terenie izraelskiego Instytutu Yad Vashem.

Przy alejkach Sadu ustawiono tablice z nazwami miast, miasteczek i wsi leżących
w granicach Polski w roku 1939 r. W wymienionych miejscach, w czasie niemieckiej okupacji, Polacy z narażeniem życia ratowali Żydów. Wykaz zawiera jedynie te lokalizacje, w których działali uhonorowani tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata; tym samym nie uwzględniono miejsc, w których pomocy udzielali inni, często anonimowi, bohaterowie, których przy tej okazji także wspominamy.

W centrum Sadu znajduje się Pomnik Rodziny Ulmów, ufundowany przez lokalną społeczność w 60. rocznicę mordu w Markowej.

Godziny otwarcia Muzeum:

• poniedziałki – nieczynne
• sezon zimowy (listopad – marzec): wtorek – niedziela: 10:00 – 16:00
• sezon letni (kwiecień – październik): wtorek – niedziela: 10:00 – 18:00

Ceny biletów wstępu do Muzeum:

• Bilet normalny – 5zł;
• Bilet ulgowy – 2 zł;
• Bilet ulgowy (7-26 lat) – 2 zł.

Zwiedzanie z przewodnikiem:

• w języku angielskim, zarówno dla zwiedzających indywidualnie jak i grup zorganizowanych – 50 zł;
• w języku polskim dla grup zorganizowanych liczących poniżej 15 osób – 30 zł;
• w języku polskim dla grup zorganizowanych liczących 15 i więcej osób – koszt wliczony w cenę biletu.

W każdą niedzielę zwiedzanie bezpłatne.

Ostatnie wejście – 45 minut przed zamknięciem wystawy.

Zalecany wstęp na wystawę dla młodzieży od lat 12.

Oferta warsztatowa:

Oferta skierowana jest do dzieci, młodzieży i dorosłych. W trakcie warsztatów poznajemy realia Holokaustu w okupowanej Polsce – politykę niemieckiego okupanta, złożone relacje polsko-żydowskie, przykłady postaw Polaków i wreszcie sylwetki tych, którzy „poświęcając życie ratowali życie”. Warsztaty prowadzone będą w formie konwersatorium
z wykorzystaniem opracowań (m.in. fragmentów filmów) oraz materiałów źródłowych, w tym archiwalnych fotografii.

Propozycje tematów:

• „Dzieje relacji polsko-żydowskich na przykładzie Podkarpacia”
• „Zagłada Żydów w czasie niemieckiej okupacji”
• „Postawy Polaków wobec skazanych na Zagładę Żydów”
• „Kim są Sprawiedliwi wśród Narodów Świata?”

Prowadzenie: Jakub Pawłowski, Specjalista ds. Edukacji i Popularyzacji

Informacje dotyczące warsztatów:

• zajęcia odbywają się w środy i czwartki, w godzinach 10:00-13:00
• przewidywany czas trwania zajęć dla grupy – 45 min.
• maksymalna liczba osób w grupie – 30 osób
• koszt udziału w zajęciach – 3 zł / osoba