Wysoka Brama jest najokazalszą pozostałością średniowiecznych obwarowań miasta i jedyną zachowaną spośród trzech bram wchodzących w ich skład (pozostałe to Dolna i Młyńska).

Wcześniej zwana była Bramą Górną, jej obecnej nazwy zaczęto używać w XIX w. Dziś w pomieszczeniach bramy może zamieszkać każdy – jako gość urządzonego tutaj hotelu.
Budowlę wzniesiono pod koniec XIV w., a jej powstanie wiązało się z powiększaniem miasta rozpoczętym w 1378 r. i przesuwaniem części jego murów. Przez fosę okalająca miasto wiódł do niej drewniany most. Do zamykania bramy służyły solidne wrota i brona. Swoje pierwotne funkcje obronne i obserwacyjne budowla pełniła przez kolejne wieki. Urządzono w niej również punkt kontroli celnej dla osób przybywających do miasta.

Wysoką Bramę wielokrotnie remontowano i modernizowano. Po kolejnym remoncie w 1788 r. zorganizowano w niej zbrojownię szwadronu dragonów. W XIX w. znowu zmieniała funkcje, gdy większość obwarowań miejskich uległa zniszczeniu i rozbiórce. Przed podzieleniem ich losu uratował budowlę pruski minister ochrony zabytków Ferdynand von Quast. W trakcie prowadzonego przez niego w 1858 r. remontu przebudowano zwieńczenie bramy, dodając sterczynowe szczyty z ostrołukowymi blendami. Potem budowlę przeznaczono na więzienie, łącząc w 1880 r. z wzniesionym obok budynkiem aresztu za pomocą klatki schodowej. W 1895 r. przebito w niej przejście dla pieszych.

Najbardziej znanym spośród tutejszych więźniów był Wojciech Kętrzyński (1838-1918), propagator sprawy polskiej, którego oskarżono o przemyt broni dla powstańców styczniowych. W 1863 r. spędził w celi pięć dni, o czym informuje tablica pamiątkowa na ścianie przybudówki.

W kolejnych latach w budowli urzędowały straż pożarna, policja i biuro meldunkowe. Przed II wojną światową przeznaczono ją na mieszkania. Po 1945 r. znalazła się w gestii PTTK. Odnowiono ją w 2003 r., rekonstruując fragment muru, na którym znalazła się tablica pamiątkowa z okazji 650-lecia miasta.

Wzniesiona z czerwonej cegły budowla ma kształt kwadratu (9,5 x 9,8 m). Jej cztery pełne kondygnacje wieńczy częściowa piąta w strefie szczytowej. Wysokość bramy wynosi 23 m, pierwotne gotyckie mury sięgają zaś do 18,6 m. Zarówno bramę, jak i jej przybudówkę nakryto dachami dwuspadowymi.

W przejeździe zrekonstruowano drewnianą bronę, a od strony starówki w blendzie nad nim umieszczono mozaikę Matki Boskiej Królowej Pokoju. Mozaika jest darem Jana Pawła II, o czym informuje pamiątkowa inskrypcja obok spiżowej głowy papieża.

Obecnie na placu przed Wysoką Bramą prowadzone są wykopaliska. W ich trakcie odkryto pozostałości fortyfikacji, które mają szansę stać się atrakcją turystyczną miasta.

Źródło: Urząd Miasta Olsztyna http://visit.olsztyn.eu/ .