Brama wzniesiona została na wylocie historycznej ulicy Młyńskiej i strzegła traktu biegnącego po grobli między dwoma jeziorami miejskimi. W kolejnym etapie, po stronie wschodniej wieża bram - na została zabezpieczona szyją, w ramach której istniał most zwodzony ponad fosą oraz budynek przedbramia. Brama Młyńska widoczna jest na nowożytnych widokach miasta autorstwa Mateusza Meriana Starszego (1652) i Daniela Petzolda (1710). Szyję i przedbramie rozebrano w 1736 roku. Brama Młyńska została założona na planie czworobocznym i wzniesiona u podstawy z nieobrobionego kamienia, a powyżej z cegły ceramicznej w wątku wendyjskim na zaprawie wapiennej. Brama jest budowlą czterokondygnacyjną, prostopadłościenną, nakrytą dachem dwuspadowym. W elewacji wschodniej (zewnętrznej), ponad ostrołuczną wnęką znajdował się pierwotnie odkryty ganek z krenelażem oraz zwieńczenie dekorowane blendami, fialami i sterczynami zdobionymi maswerkowo. W elewacji zachodniej (wewnętrznej), na wysokości drugiej i trzeciej kondygnacji oraz w szczycie znajduje się kompozycja złożona z wąskich, otynkowanych blend, w obrębie których umieszczono otwory okienne. W elewacji północnej zachował się dansker w formie wykusza, pełniący pierwotnie funkcję ustępu. W przyziemiu bramy zlokalizowany jest ostrołuczny przejazd z płytkimi wnękami, zabezpieczony pierwotnie od zewnątrz dwuskrzydłowymi wrotami oraz drewnianą broną osadzoną na prowadnicy. Od strony zewnętrznej przejazdu zachowały się wysunięte z lica muru nieobrobione kamienie, stanowiące blokadę drewnianych wrót. Dodatkowym zabezpieczeniem wjazdu była brona opuszczana na prowadnicy. W 1916 roku do bramy dodano modernistyczny budynek zawierający klatkę schodową i adaptowano budowlę na cele muzeum regionalnego. Autorem projektu rozbudowy i adaptacji Bramy Młyńskiej był miejscowy radca budowlany Hugo Prejawa (1854-1926). W okresie powojennym w Bramie Młyńskiej mieścił się Miejski, a następnie Powiatowy Dom Kultury. Obecnie jest to siedziba Państwowej Szkoły Muzycznej I Stopnia.

BRONA W BRAMIE MŁYŃSKIEJ

Brona to krata drewniana, zazwyczaj z dębiny lub żelazna, opuszczana pionowo w otwór przejazdu w obrębie bram zamkowych, a następnie też bram miejskich. Była stosowana powszechnie w okresie poprzedzającym wynalezienie broni palnej. Z czasem stopniowo traciła na znaczeniu. Nazywana była od „obrony”, broniła bowiem dostępu do zamku lub miasta wojskom nieprzyjacielskim. W języku staropolskim „brama” i „brona” oraz „bramny” i „bronny” należały do synonimów i często używano je w sposób zamienny. Poprzez podobieństwo brony bramnej do narzędzia rolniczego, służącego do włóczenia po roli, narzędzie to nazwano także broną. W bramie obok brony, służącej w razie niebezpieczeństw, znajdowały się również wrota wykonane z desek dębowych, na zawiasach lub biegunach. Brona bramna była opuszczana na bloczkach w ramach prowadnicy na łańcuchach lub linach z obciążnikami. Na podstawie analizy starych sztychów, wiadomo że brony były zamontowane w bramach miejskich Cieszyna, Krakowa, Legnicy, czy Torunia. Analiza zachowanych bram miejskich wskazuje, że była stosowana powszechnie. Brona pojawiła się również w przedstawieniach bram miejskich w herbach wielu polskich miast, takich jak Częstochowa, Kraków, Toruń, czy Zielona Góra. W 2012 roku z inicjatywy Urzędu Miejskiego w Strzelcach zamontowano w Bramie Młyńskiej zrekonstruowaną bronę, wykonaną według historycznych opisów oraz przekazów ikonograficznych, a także podobnych, powojennych rekonstrukcji zastosowanych w innych polskich miastach. Brony zrekonstruowano m.in. w Bramie Chełmińskiej w Brodnicy i w Bramie Człuchowskiej w Chojnicach oraz na zamku w Malborku. Współczesna brona w Bramie Młyńskiej została wykonana z drewna świerkowego, starannie obrobionego „od topora”, impregnowanego w kolorze ciemnego dębu. Do jej konstrukcji posłużyły specjalnie przygotowane okucia i gwoździe kowalskiej roboty. Brona została osadzona w historycznych prowadnicach i została unieruchomiona ze względów bezpieczeństwa ponad przejazdem bramnym. W założeniu rekonstrukcja brony w bramie miejskiej ma podnosić turystyczną atrakcyjność miasta.

Źródło: Urząd Miejski w Strzelcach Krajeńskich