Jedną z nich, ukrytą w niewielkim wzgórzu Malik, nazwano Rajem, by dać wyraz niespotykanemu pięknu, które odkrywcy zobaczyli. Raj to perła wśród polskich jaskiń, miejsce ciągle rzucające wyzwanie kolejnym pokoleniom naukowców. Jej krasowy świat powstał w wapieniach, skałach podatnych na rozpuszczanie. Powoli przez miliony lat wody atmosferyczne zakwaszone dwutlenkiem węgla przedostawały się w głąb wzgórza rzeźbiąc jednopoziomowy system korytarzy i komór o łącznej długości 240 m. Jednocześnie woda nanosiła z zewnątrz drobne cząsteczki gleby, które wypełniały razem z wapiennym gruzem, nagromadzonym wskutek mechanicznego wietrzenia ścian i stropu jaskini, podziemną przestrzeń, tworząc przyrodniczy zapis historii jaskini – namulisko. Biorąc jego zawartość, możemy cofnąć się w czasy ostatniej epoki lodowcowej.

W surowym, zimnym klimacie jaskinia dawała schronienie licznym zwierzętom: niedźwiedziom jaskiniowym, hienom, wilkom i polarnym lisom. W tundrze porastającej okolicę pasły się stada mamutów, reniferów, dzikich koni. Bogate tereny łowieckie zwabiły pierwotnych myśliwych, a jaskinia dwukrotnie stała się ich kryjówką.

Obozowali w pobliżu wejścia do jaskini i w Komorze Wstępnej. Świadczą
o tym znalezione w osadach krzemienne narzędzia: zgrzebła, rylce, drapacze, a także liczne szczątki upolowanych plejstoceńskich zwierząt. Analiza znaleziska pozwoliła zidentyfikować prehistorycznych łowców. Byli to neandertalczycy, a ich obozowisko jest jednym z najdalej na północ wysuniętych stanowisk paleolitycznych kultury mustierskiej w Europie.

Gdy warunki klimatyczne pogorszyły się i do jaskini wtargnęła woda
z pobliskiej rzeki, naturalne wejście, zamulone osadami i przysypane skalnym rumoszem, stało się niedostępne. Jaskinia straciła mieszkańców ale nie przestała „żyć”. Dopiero wtedy w wyniku wytrącania się węglanu wapnia z wód przesączających się przez strop zaczęła powstawać szata naciekowa zdobiąca dziś wnętrze jaskini.

Współczesna historia jaskini datuję się od jej odkrycia we wrześniu 1964 r. Ze względu na jedyną w swoim rodzaju wartość archeologiczną i przyrodniczą znaleziska, postanowiono objąć to miejsce ochroną prawną, ustanawiając je rezerwatem przyrody.

Jednocześnie zdecydowano też ukazać ten świat wszystkim, którzy chcieliby poznać podziemne piękno.

Przed wejściem do jaskini zwiedzamy ekspozycję muzealną wprowadzającą
w tematykę zjawisk krasowych, tu również możemy podziwiać ciekawe eksponaty archeologiczne i paleontologiczne znalezione w takcie badań jaskini. Niewątpliwą atrakcją są naturalnej wielkości postacie myśliwych z epoki lodowcowej – neandertalczyków. Następnie przechodzimy przez sztolnię, którą zbudowano aby chronić podziemny mikroklimat, do drzwi znajdujących się w otworze głównym jaskini. Jaskinię zamieszkuje interesująca fauna jaskiniowa z nietoperzami włącznie.

W jaskini w sen zimowy (hibernuje) zapada 10 gatunków nietoperzy. Najliczniejszym gatunkiem w jaskini jest największy krajowy nietoperz nocek duży. Wszystkie krajowe gatunki nietoperzy odżywiają się wyłącznie owadami i podlegają ochronie prawnej. Odgrywają one znaczącą rolę w naszej gospodarce i rolnictwie eliminując ze środowiska szereg owadów wyrządzających szkody. Niepokojenie ich w takcie snu jest zakazane bowiem ssaki te mogą zginąć, każe przebudzenie wiąże się ze zużyciem większej ilości tkanki tłuszczowej.

Historia i Informacje

Jaskinia „Raj” jest jedną z najbardziej znanych atrakcji turystycznych Gór Świętokrzyskich i jedną z najpiękniejszych jaskiń krasowych naszego kraju. Zachwyca bogactwem i różnorodnością kalcytowych form naciekowych. Występują tutaj skupiska stalaktytów o unikatowym na skalę światową zagęszczeniu. Jaskinia uznana została za rezerwat przyrody nieożywionej i stanowisko archeologiczne.

Od 1972 roku udostępniona została dla ruchu turystycznego wyłącznie pod opieką przewodnika. Jest to jaskinia o rozwinięciu poziomym, można ją zwiedzać bez posiadania specjalnych umiejętności. Trasa jest oświetlona elektrycznie i przystosowana do zwiedzania przez grupy wycieczkowe. Jaskinia Raj jest typową jaskinią krasową rozwiniętą w wapieniach. Choć niewielka, wyróżnia się wśród polskich jaskiń bogatą i dobrze zachowaną szatą naciekową. Należy do nielicznych w kraju jaskiń oświetlonych elektrycznie (oświetlenie światłowodowe) i udostępnionych do zwiedzania pod opieką przewodnika. Korytarze jaskini wytworzone zostały w wapieniach środkowego dewonu, które ok. 360 milionów lat temu powstały na dnie płytkiego morza. Rozwój jaskini zachodził w kilku etapach, głównie pod koniec trzeciorzędu i w czwartorzędzie.

• Długość naturalnych korytarzy jaskini 240 m
• Długość sztucznego chodnika 40 m
• Długość trasy turystycznej we wnętrzu jaskini  180 m
• Temperatura wewnątrz jaskini 8-9ºC
• Wilgotność (powyżej) 95%

Wejście do jaskini prowadzi sztolnią wykonaną w miejscu, gdzie znajdował się dawny otwór jaskini, który w ciągu ostatnich tysiącleci został całkowicie zasypany naturalnym osypiskiem ze zbocza.

Opis trasy

Długość trasy turystycznej wynosi 180 metrów i rozpoczyna się w pawilonie, gdzie zorganizowana jest wystawa muzealna wprowadzająca turystów w tematykę krasu. Można zobaczyć tu znalezione w namulisku krzemienne narzędzia pracy człowieka neandertalskiego, zamieszkującego jaskinię ok. 50.000 lat temu, a także szczątki prehistorycznych zwierząt - mamuta, nosorożca włochatego, niedźwiedzia jaskiniowego - będących obiektem polowań i szukających w jaskini schronienia. W muzeum odtworzone zostało obozowisko rodziny neandertalskiej z trzema naturalnej wielkości postaciami.

Z pawilonu, do wnętrza jaskini prowadzi sztuczna sztolnia o długości 21 metrów. Pełni ona rolę śluzy zabezpieczającej mikroklimat jaskini. Tuż za nią znajduje się obszerna Komora Wstępna  łącząca trzy ciągi korytarzy jaskini. W górnej części komory usytuowany był otwór, którym odkrywcy dostali się do jaskini. Kolejna - Komora Złomisk - jest największą salą w jaskini. Widać tu ogromne głazy, które oderwały się od stropu, a później zostały pokryte naciekami. Na uwagę zasługuje kolumna naciekowa o nazwie Harfa, prześwitująca po podświetleniu. Następnie 40 metrowy, sztuczny tunel rozszerza się i przechodzi do Sali Kolumnowej, w której znajdują się pełne uroku kolumny naciekowe i stalaktyty, w ścianach liczne skamieniałości koralowców, zaś dno pokrywają jeziorka, misy martwicowe i pola ryżowe. Wielką rzadkością są pizoidy, czyli luźne nacieki w kształcie kulek, zwane perłami jaskiniowymi. Przerzucony nad niewielkim jeziorkiem mostek prowadzi do Sali Stalaktytowej. Występują tu setki stalaktytów w rożnych stadiach rozwoju. Ich liczba sięga ponad 200 szt./m2. Na spągu występują stalagmity oraz nacieki zespolone, tworzące ciekawe formy, np. kolumnę naciekową zwaną "Pagodą". Kolejnym fragmentem jaskini jest Sala Wysoka ze stropem - 8 m ponad poziomem chodnika. Przechodząc dalej ponownie trafiamy do Komory Wstępnej, zamykając pętlę trasy turystycznej.

Jaskinię można zwiedzać w okresie od 15 stycznia do 15 listopada. Temperatura w Jaskini Raj wynosi +90C, wilgotność ok. 95%. W związku z tym sugerujemy Zwiedzającym zwłaszcza Dzieciom, zapewnienie sobie odpowiedniego do tej temperatury ubrania. Zwiedzanie jaskini odbywa się w grupach max. 15 osobowych z częstotliwością co 15 minut. Czas zwiedzania około 45 minut. W cenę biletu wliczona jest usługa przewodnika w języku polskim. W przypadku grup szkolnych jednemu opiekunowi każdej wchodzącej grupy przysługuje prawa do wejścia do jaskini GRATIS.

Ze względu na ochronę mikroklimatu jaskini oraz jej szaty naciekowej wprowadzono ograniczenia w ruchu turystycznym. Dziennie Jaskinię Raj może zwiedzić określona przepisami ilość osób. W związku z tym wszystkim turystom zalecamy wcześniejszą rezerwację, która gwarantuje wstęp do jaskini

Serdecznie zapraszamy do zwiedzania Jaskini Raj będącej perłą geologiczną Regionu Świętokrzyskiego.