Muzeum Więzienia Pawiak (oddział Muzeum Niepodległości)
00–162 Warszawa
Opis
Projekt modernizacji części tutejszej wystawy stałej – sekwencji pt. „Pawiacki Dzień 1939–1944” – został wyróżniony nagrodą główną w kategorii „Przedsięwzięcia o Tematyce Martyrologicznej” w XXXVIII Konkursie na Wydarzenie Muzealne Roku Sybilla 2017. To najważniejsza forma uznania w polskim muzealnictwie. Dzieje Pawiaka zdominowała tragiczna historia z lat okupacji hitlerowskiej, dlatego temu właśnie okresowi poświęcono w Muzeum najwięcej miejsca. Historia obiektu jest jednak znacznie dłuższa.
Muzeum Więzienia Pawiak to szczególne miejsce w historii Warszawy i Polski. Upamiętnia stare warszawskie więzienie, które przez cały czas swego funkcjonowania związane było z martyrologią narodu polskiego i walką o niepodległość. Pierwszych więźniów osadzono na Pawiaku w roku 1835. Od samego początku oprócz więźniów kryminalnych trafiali w jego mury również więźniowie polityczni. W okresie zaborów byli to polscy patrioci, którzy zdecydowali się walczyć z zaborcami w imię niepodległości naszej ojczyzny. Przetrzymywano na Pawiaku powstańców styczniowych, członków Rządu Narodowego i samego przywódcę wojsk polskich Romualda Traugutta. Więziono tu działaczy partii robotniczych i ugrupowań socjalistycznych, którzy występowali przeciwko tyranii władz carskich, więziono rewolucjonistów roku 1905. W międzywojniu zaś – wrogów ustroju państwa, głównie komunistów. Przed drugą wojną światową oddział żeński Pawiaka (tzw. Serbia) był jedynym w stolicy więzieniem dla działaczek politycznych. W roku 1931 we wnętrzach więzienia nagrano sceny do filmu fabularnego pt. „Dziesięciu z Pawiaka”. W dużym skrócie historię Pawiaka jako więzienia politycznego w zmieniających się warunkach historycznych do 1939 r. ukazuje symboliczny zestaw fotografii i dokumentów umieszczony na wprost wejścia do Muzeum wokół makiety przedstawiającej w skali 1:100 budynki więzienne.
W okresie okupacji niemieckiej w więzieniu przetrzymywano członków podziemia schwytanych podczas akcji oraz przypadkowych przechodniów aresztowanych na ulicy w trakcie łapanki. Na Pawiak trafiały nie tylko pojedyncze osoby, ale również całe rodziny z małymi dziećmi oraz kobiety w zaawansowanej ciąży. Wszystkich łączyło to, że byli Polakami. Więziono tu między innymi wybitnych polityków Macieja Rataja i Mieczysława Niedziałkowskiego, Janusza Korczaka, Irenę Sendlerową, olimpijczyka, złotego medalistę Janusza Kusocińskiego, ojca Maksymiliana Marię Kolbego, piosenkarkę i aktorkę Hankę Ordonównę, harcerza Szarych Szeregów Janka Bytnara, pisarkę Józefę Radzymińską. Warunki egzystencji w więziennych celach były niezwykle ciężkie: trzy- albo czterokrotne przepełnienie, głodowe racje żywnościowe, ustawiczne szykany ze strony bezwzględnych, okrutnych niemieckich strażników, ciągłe poczucie, że zewsząd grozi śmierć. Szacuje się, że w latach 1939–1944 przez Pawiak przeszło około 100 tysięcy więźniów, z czego około 37 tysięcy zostało rozstrzelanych w egzekucjach, a około 60 tysięcy zostało wywiezionych do obozów koncentracyjnych. 21 sierpnia 1944 r. Niemcy, uciekając z Warszawy, zaminowali i wysadzili w powietrze kompleks więzienny Pawiaka. Wśród wielu dowodów zbrodni pochłoniętych przez ruiny znalazła się również kartoteka więźniów. Dlatego prawdopodobnie nigdy nie poznamy imion i nazwisk wszystkich osób więzionych w pawiackich murach. Ważne, że cały czas kultywowana jest pamięć o ofiarach tego strasznego miejsca.
Ekspozycja poświęcona okresowi 1939–1944, zmodernizowana w roku 2017 dzięki pomocy finansowej ze strony Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego i ze środków Samorządu Województwa Mazowieckiego, pozwala poznać przebieg więźniarskiego dnia od momentu pobudki aż po ogłoszenie ciszy nocnej. Autorzy modernizacji starali się uwzględnić wszystkie wydarzenia z życia codziennego Osadzonych. Martyrologię Więźniów Pawiaka podkreślają sekwencje poświęcone alei Szucha, transportom do obozów koncentracyjnych, masowym egzekucjom. Przez pryzmat materiałów ikonograficznych i zachowanych artefaktów ekspozycja ukazuje potajemną działalność artystyczną i prowadzoną na terenie więzienia pracę konspiracyjną. Porusza wątek działalności członków kolumny sanitarnej niosących pomoc medyczną i uczestniczących, pospołu z polskimi strażnikami więziennymi, w działaniach tutejszej komórki Polskiego Państwa Podziemnego.
Prócz licznych pamiątek: fotografii, rysunków, rozmaitych przedmiotów wykonanych po kryjomu w więziennych warsztatach i celach – na wystawie obejrzeć można także dwa filmy dokumentalne. Jeden z nich pozwala poznać porządek dnia obowiązujący na Pawiaku podczas okupacji. Drugi opowiada o działaniach prowadzonych wówczas w więziennych murach przez polski personel medyczny. Wybrane obiekty związane z pracą polskiego personelu medycznego zaprezentowane zostały ponadto w ramach odtworzonego fragmentu wnętrza pawiackiego gabinetu lekarskiego. Znalazły się tu między innymi biurko z fotografiami i dokumentami oraz stanowiska odsłuchowe. Wyobraźnię zwiedzających poruszają manekiny w mundurach strażników więziennych ustawione na tle drzwi do cel. Uzupełnieniem prezentowanych na wystawie list transportowych i obwieszczeń jest napis „Pawiak pomścimy!”, podobny do tego, jaki pojawiał się na ulicach okupowanej Warszawy.
W muzealnym kiosku dostępne są publikacje, które pozwalają poznać dzieje obiektu. Wśród nich: Joanny Gierczyńskiej „Ślady pamięci. 50 lat Muzeum Więzienia Pawiak” (towarzysząca zorganizowanej na dziedzińcu Muzeum wystawie pod takim samym tytułem); Stanisława Zalewskiego „Wydarzenia i znaki czasu z lat 1939–1945”; Andrzeja Ossibach-Budzyńskiego „Pawiak. Więzienie polityczne 1880–1915”; „Historia – ludzie – pamięć”, red. Tadeusz Skoczek (materiały z konferencji zorganizowanej 25 listopada 2015 z okazji jubileuszu 50-lecia Muzeum Więzienia Pawiak); Roberta Hasselbuscha i Marii Ciesielskiej „Taniec wśród mieczów. Polski personel medyczny na Pawiaku w okresie okupacji niemieckiej 1939–1944” (nagrodzona prestiżową Nagrodą KLIO). Wszystkie publikacje Muzeum Niepodległości w Warszawie dostępne są także w kiosku na terenie Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej (drugi oddział Muzeum Niepodległości), ul. Skazańców 25, 01-532 Warszawa.
Godziny otwarcia:
od środy do niedzieli od g. 10 do 17.00 (ostatni Zwiedzający wchodzą o g. 16.30)
Cennik:
bilet normalny – 10 zł,
ulgowy – 5 zł;
bilet wspólny (upoważniający do jednokrotnego odwiedzenia w ciągu 7 dni każdego oddziału Muzeum Niepodległości):
normalny – 20 zł,
ulgowy – 10 zł;
w czwartki wstęp wolny
Lokalizacja
ul. Dzielna 24/26, 00–162
Opinie
comments powered by Disqus