Mieści się  w budynku zwanym potocznie „Żółtą Karczmą”. Muzeum zostało utworzone w 1984 r. Jest wpisane do Państwowego Rejestru Muzeów pod numerem 5.

W Żółtej Karczmie mieści się główna siedziba Muzeum. W budynku prezentowane są wystawy czasowe.

Muzeum posiada dwa oddziały w Sandomierzu i Piasecznie k. Gniewa. W salach ekspozycyjnych w Piasecznie prezentowane są wystawy stałe, ukazujące życie mieszkańców wsi Kociewia i Pomorza oraz historię kółek rolniczych i organizacji społeczno-patriotycznych na tym terenie. Atrakcją Oddziału w Piasecznie jest skansen dawnych maszyn i urządzeń rolniczych.

Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego to placówka naukowo-badawcza, której przedmiotem działania jest gromadzenie, zabezpieczanie i udostępnianie materiałów obrazujących historię polskiej wsi, działalność chłopskich partii i stronnictw politycznych, organizacji społeczno-zawodowych, młodzieżowych, spółdzielczych i innych tworzonych w środowisku wiejskim, rozwijających różnorodne formy pracy społeczno-wychowawczej, kulturalno-oświatowej i gospodarczej.

Na przestrzeni ponad 35 lat działalności Muzeum zgromadziło ponad 60 tys. eksponatów. Zaliczają się do nich m.in.:

• eksponaty związane z walką o wolność Polski w XVIII i XIX w. (powstania 1794 i 1863) oraz w XX w. (1914-1921 i 1939-1945),
• pamiątki i przedmioty osobiste działaczy ruchu ludowego,
• zbiór ok. 400 sztandarów stronnictw i organizacji ludowych działających w Polsce i na emigracji,
• kolekcja gobelinów i tkanin artystycznych o tematyce narodowowyzwoleńczej,
• dokumenty związane z działalnością PSL na emigracji,
• malarstwo i rzeźba profesjonalna oraz nieprofesjonalna, prezentująca życie wsi – prace: Włodzimierza Tetmajera, Abrahama Neumana, Antoniego Piotrowskiego, Tadeusza Popiela, Małgorzaty Sianoszek, Karola Biske,
• malarstwo portretowe, pejzażowe, historyczne – prace: Teodora Axentowicza, Jana Styki, Wincentego Wodzinowskiego, Józefa Rapackiego, Iwana Trusza, Stanisława Praussa, Henryka Szczyglińskiego, Stanisława Czajkowskiego, Włodzimierza Tetmajera,
• zbiór listów Wincentego Witosa z lat 1923-24,
• dokumenty działalności stronnictw chłopskich, wiejskich organizacji młodzieżowych i społeczno-gospodarczych,
• zdjęcia dokumentujące najważniejsze wydarzenia z historii ruchu ludowego, spółdzielczości, organizacji młodzieżowych,
• kolekcja plakatów, prasy i druków ulotnych,
• afisze i obwieszczenia wydawane przez okupacyjne władze administracyjne w celach propagandowych z okresu I i II wojny światowej,
• zespół ulotek wyborczych organizacji i stronnictw chłopskich do sejmu i senatu z lat 1919 – 2015,
• zbiór pieczęci i tłoków pieczętnych urzędów gminnych i starostw zaboru rosyjskiego, austriackiego i pruskiego, zarządów gminnych II RP i Generalnego Gubernatorstwa, kółek rolniczych, stronnictw i organizacji chłopskich.

Muzeum, jako placówka naukowa, prowadzi prace badawcze nad historią polskiego i europejskiego ruchu ludowego, a także nad dziejami emigracji chłopskiej do państw Europy Zachodniej i Ameryki Południowej. W tej dziedzinie MHPRL prowadzi stałą współpracę z uczelniami wyższymi z całego kraju, bibliotekami, archiwami. Efektem działalności naukowej są konferencje naukowe, wydawnictwa zwarte i książkowe

Muzeum wydało ponad 400 pozycji książkowych i ponad 50 broszur i katalogów wystaw. Wizytówką Muzeum jest „Rocznik Historyczny Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego”, w którym historycy z całej Polski prezentują opracowania badań poświęconych polskiemu ruchowi ludowemu. Obok periodyku efektem działalności naukowej MHPRL są m.in.:

• edycje źródeł do historii Polski;
• prace biograficzne poświęcone przywódcom politycznym Polski i ruchu ludowego;
• prace historyczne poświęcone historii Polski i polskiego ruchu ludowego;
• prace wydawane w ramach badań nad emigracją chłopską;

W dorobku naukowym i wydawniczym Muzeum znajdują się także prace poświęcone historii regionalnej, działalności konspiracyjnej ruchu ludowego w II wojnie światowej, działalności instytucji i organizacji chłopskich i rolniczych, ochotniczych straży pożarnych.

W ramach działalności edukacyjnej MHPRL prowadzi lekcje muzealne w siedzibie Muzeum, jak również poza siedzibą, w szkołach i instytucjach kulturalno-naukowych. Atrakcją prowadzonych przez Muzeum lekcji są wystawy i eksponaty, udostępniane w formie oryginalnej (tylko w siedzibie MHPRL) lub reprodukcji. Muzeum wypracowało model „objazdowej wystawy edukacyjnej”. Taka wystawa przygotowywana jest na ok. 20 – 25 planszach o formacie 70 x 100 cm, na których w sposób syntetyczny i przejrzysty przedstawiany jest temat wystawy. Tego rodzaju wystawy są doskonałym uzupełnieniem (ilustracją) lekcji z historii (wystawy historyczne), kultury (wystawy prezentujące kulturę materialną), języka polskiego i literatury (wystawy poświęcone pisarzom np. W. S. Reymontowi) itp.