„Spotkanie z tradycją i obrzędowością dawnej wsi”

Sierpc znajduje się w sercu Polski, nieopodal granicy województw mazowieckiego i kujawsko-pomorskiego, przy trasie nr 10 łączącej Toruń do Warszawę. Przez miasto przepływają dwie rzeki, Sierpienica i Skrwa, od momentu jego powstania zapewniające mieszkańcom żywność i dające możliwość rozwoju lokalnego rzemiosła, a potem przemysłu. Ziemia Sierpecka zamieszkiwana była w głównej mierze przez chłopstwo żyjącą w małych, obejmujących kilka, rzadziej kilkanaście zagród siedliskach. Niewiele było tu także drobnej i średniozamożnej szlachty. Przemierzając dziś te ziemie nietrudno napotkać zapomniane wsie. Niemało tu zrujnowanych budynków stojących samotnie pośród dzikiej roślinności. Ukryte w nich opowieści czekają tylko na wysłuchanie. Dzięki wytężonej pracy etnografów z Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu część z nich udało się ocalić od zapomnienia. Po translokacji na teren skansenu i renowacji służą przybliżaniu kultury, obyczajów i obrzędowości dawnego Mazowsza.

W miejscowościach okalających Sierpc już w wieku XIX działało wielu uzdolnionych rzeźbiarzy ludowych, których prace zdobiły zarówno miejscowe kościoły, jak i skromne zbiory w chłopskich domach. Rzeźbiarstwo nie było jednak zajęciem przynoszącym wielkie dochody. Dla miejscowych twórców stanowiło jednak pasję pozwalającą oderwać się od szarej codzienności. Swoje prace wykonywali za pomocą prostych noży i własnoręcznie wykonanych narzędzi. Najczęściej nie były one malowane. Ich tematyka nawiązuje do tego, co otaczało ich autorów – religii, pracy w polu i zagrodzie, a także opowieści o czynach wielkich Polaków. Młodzi adepci kształcili swe umiejętności u dawnych mistrzów. Z czasem zaczęły powstawać lokalne grupy twórcze zrzeszające snycerzy z sąsiadujących ze sobą miejscowości. Na początku lat 60-tych istniał prężnie rozwijający się sierpecki ośrodek rzeźby ludowej. Artystom brakowało jednak miejsca, w którym mogliby się spotykać, wymieniać doświadczeniami i wystawiać swe dzieła. To z ich inicjatywy dnia 24 marca 1971 roku Naczelnik Miasta w porozumieniu z Ministrem Kultury i Sztuki powołał do życia Muzeum Etnograficzne w Sierpcu. Objęło ono swą ochroną teren Mazowsza północno-zachodniego, zwany też Mazowszem Starym.

Podstawą nowej instytucji stała się rosnąca w szybkim tempie kolekcja rzeźby ludowej. Placówkę ulokowano w murach miejskiego ratusza. Z biegiem czasu stała się centrum kulturalnym regionu. Organizowano tu konkursy i wystawy. W roku 1975 powstał Park Etnograficzny jako oddział Muzeum. Władze pod budowę nowej instytucji przeznaczyły tereny dawnego majątku Bojanowo. Znajdowało się tu kilka budynków gospodarczych i zrujnowany dwór drewniany. Jego stan nie pozwalał niestety na renowację. Na jego miejscu powstał budynek murowany, w którym dziś znajduje się ekspozycja dworska. Niewiele pozostało też z parku okalającego wcześniej zabudowania. Dokonano jednak nasadzenia odmian drzew i krzewów charakterystycznych dla tego typu założeń na terenie Mazowsza pod koniec XIX wieku. Młode muzeum rozwijało się bardzo prężnie. Dokonywano kolejnych zakupów i translokacji, prowadzono badania terenowe w okolicznych wioskach. Pod koniec lat 80-tych większość zabudowań przeniesiono już na teren skansenu. W roku 1987 został on przemianowany na Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu, ratusz natomiast stał się jego oddziałem. Dziś jest miejscem wystaw czasowych i wieczorów autorskich. W roku 2009 częścią instytucji stało się Muzeum Małego Miasta w Bieżuniu, skupiające się na ukazaniu kultury materialnej niewielkiego miasta z 2 połowy XIX wieku. Odtworzono tu gabinet lekarza, należące do niego sypialnię i salon. Powstała również wystawa „Bieżuń i jego mieszkańcy w dawnych latach”.

Na terenie muzealnej ekspozycji skansenu odtworzona została wieś rzędowa z końca XIX i początku XX wieku. 10 zagród chłopskich rozlokowano w taki sposób, by ukazać zróżnicowanie obyczajowe mieszkańców poszczególnych miejscowości, ich różnice majątkowe, a także przemiany światopoglądowe w życiu dawnej wsi na przestrzeni czasu. Opiera się na założeniach, według których zabytkami nie są jedynie translokowane budynki, ale również układ przestrzenny oraz elementy wchodzące w jego skład, np. specyficzny dla danego terenu drzewostan i uprawy. Nie mniej ważnym jest odtworzenie wnętrz mieszkalnych i mikropejzaży związanych bezpośrednio z rejonami, z których pochodzą konkretne zagrody oraz elementy małej architektury, jak kapliczki, krzyże przydrożne, studnie, etc. W przydomowych ogródkach rosną odmiany krzewów i kwiatów popularne przed stu laty, przy chałupach spotkać można natomiast zwierzęta gospodarskie. W Muzeum znajduje się również kilka samodzielnych zespołów architektonicznych, doskonale uzupełniających odtworzoną wieś:

• Zespół karczemny z karczmą z Sochocina – jedynym tego typu obiektem zachowanym na obszarze Mazowsza północno-zachodniego – wciąż działającą kuźnią z Żuromina i należącą do biednego chłopa chałupą z Drwał.
• Dwa zespoły dworskie wraz z parkami krajobrazowym, oraz zabudowaniami dworskimi. Piękne wnętrza przygotowane zostały z ogromną dbałością o szczegóły i zgodność historyczną, odzwierciedlając warunki życia oraz obyczaje rodzin ziemiańskich tuż po powstaniu styczniowym i na początku XX wieku.
• Kościół wraz dzwonnicą. Świątynia pochodząca z połowy XVIII wieku a przeniesiona w 2007 roku z miejscowości Drążdżewo niedaleko Przasnysza służy odprawianiu liturgii podczas najważniejszych wydarzeń muzealnych oraz nabożeństw okolicznościowych.

Ekspozycja muzealna zmienia się nieustannie zgodnie z rytmem zmiany pór roku i przybliżając zwyczaje związane z najważniejszymi świętami religijnymi oraz uroczystościami rodzinnymi. Zwiedzający poznają między innymi obrzędowość wielkanocną, bożonarodzeniową, przyglądają się jak obchodzono niegdyś Boże Ciało, wigilię świętojańską i Zielone Świątki. Od kwietnia do września mogą wziąć też udział w tematycznych imprezach plenerowych, poświęconych wiejskiemu rzemiosłu, dziecięcym zabawom, obrzędowości oraz codziennym zajęciom ludności wiejskiej zamieszkującej Mazowsze. W skansenie odbywają się między innymi obchody Niedzieli Palmowej, Dnia Dziecka, a także miodobranie, żniwa i wykopki. Ich program i aktualne informacje znaleźć można na stronie mwmskansen.pl. Muzeum przygotowało też bogatą i zróżnicowaną ofertę edukacyjną dla osób indywidualnych i grup zorganizowanych w każdym wieku. Znaleźć w niej można 28 lekcji, pokazów, warsztatów, ścieżek edukacyjno-przyrodniczych i programów edukacyjnych dostosowanych do potrzeb i wiedzy odbiorców.

Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu pozwala zwiedzającym poznać opowieść o zapomnianym już prawie świecie. Życie w nim było bardzo trudne, pełne codziennego znoju, ale jednocześnie piękna wynikającego z prostoty i poczucia wspólnoty. Jego czas odmierzał rytm prac polowych i świąt. Choć ograniczał się on do najbliższej okolicy, było w nim wszystko co do życia potrzebne. Zachęcamy do poznania tego mikroświata tradycji, obrzędów i niezwykłych wierzeń.

Jarosław Asztemborski

Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu